Huisvesting van arbeidsmigranten: inzichten en adviezen voor buurtbewoners
De vraag naar arbeidsmigranten in Nederland blijft onverminderd hoog. Sectoren als tuinbouw, logistiek en vleesverwerking kunnen niet zonder deze groep. Passende en legale huisvesting blijft echter een groot knelpunt. Omwonenden worden vaak overvallen door plannen voor huisvesting van arbeidsmigranten. Wat kunnen zij doen? In dit blog maak ik een juridische analyse en geef ik tips voor omwonenden bij de huisvesting van arbeidsmigranten. Ofwel: inzichten en adviezen voor buurtbewoners
Wonen of logies: de juridische kwalificatie is doorslaggevend
Een belangrijk uitgangspunt binnen het omgevingsrecht is dat arbeidsmigranten geen aparte juridische wooncategorie vormen. Hun huisvesting wordt beoordeeld binnen de bestaande bestemmingen in een Omgevingsplan, meestal een woonbestemming. Het huisvesten van arbeidsmigranten is echter geen doorsnee manier van wonen.
Vaak gaat het om twee manieren van wonen:
- Wonen: duurzaam verblijf binnen een gezamenlijke huishouding in een woning of appartement. Onder ‘wonen’ valt ook kamerverhuur. Dit is kortdurend of duurzaam verblijf, in een kamer in een woning of appartement (onzelfstandige woonruimte) waarbij echter geen sprake is van een gezamenlijke huishouding tussen bewoners onderling.
- Logies: kortdurend verblijf (meestal korter dan 6 maanden), vaak in een niet-zelfstandige setting zoals een pension of tijdelijke unit. Ook hier is geen sprake van een gezamenlijke huishouding.
De omstandigheden van het geval bepaalt of het initiatief past binnen het bestemmingsplan of omgevingsplan, of dat een omgevingsvergunning voor afwijkend gebruik nodig is. De juridische kwalificatie van de omstandigheden zijn daarbij doorslaggevend.
Omgevingswet: meer maatwerk en meer rechtsonzekerheid voor omwonenden
Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024 zijn bestemmingsplannen opgegaan in het (tijdelijke) omgevingsplan. De Omgevingswet biedt meer ruimte voor maatwerk, maar ook meer beleidsverantwoordelijkheid anders ontstaat er meer rechtsonzekerheid.
Voor de huisvesting van arbeidsmigranten betekent dit dat gemeenten:
- Moeten vastleggen waar dit soort huisvesting wenselijk is;
- Regels moeten opnemen over gebruik, parkeren, brandveiligheid en beheer;
- Bij tijdelijke projecten ook duidelijke kaders moeten bieden voor maximale duur en afbouw.
Zonder expliciet beleid lopen gemeenten het risico op juridische procedures en maatschappelijke weerstand.
Zonder expliciet beleid is er geen rechtszekerheid voor bewoners. Vaak worden zij daardoor overvallen door plannen in hun directe woonomgeving.
Omgevingsvergunning: belangenafweging en motivering
Wanneer het huisvesten van arbeidsmigranten niet past binnen het geldende omgevingsplan, kunnen gemeenten twee dingen doen. De huisvesting niet toestaan en gaan handhaven als deze al is gerealiseerd. Of de huisvesting toestaan of legaliseren via een juridische procedure.
Meestal wordt gekozen voor een zogenaamde BOPA, dat is een omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplan activiteit. Hierbij moet de gemeente een integrale belangenafweging maken en alle aspecten van de fysieke leefomgeving meenemen.
Van belang zijn:
- De maatschappelijke noodzaak van arbeidsmigrantenhuisvesting;
- Ruimtelijke en milieukundige gevolgen;
- Leefbaarheid voor omwonenden.
De omgevingsvergunning moet een evenwichtige toedeling van functies mogelijk maken. Hier liggen kansen voor omwonenden. Zij kunnen in een juridische procedure aantonen dat dit niet het geval is, bijvoorbeeld omdat de locatie niet geschikt is.
Tijdelijke huisvesting arbeidsmigranten: maximaal 15 jaar
Veel huisvestingsinitiatieven voor arbeidsmigranten zijn tijdelijk van aard, bijvoorbeeld op een bedrijventerrein of agrarisch perceel. Hiervoor kan een tijdelijke vergunning op basis van artikel 5.1 en 5.36 Omgevingswet worden verleend.
Voorwaarden:
- Een tijdelijk bouwwerk (bijv. een woonunit) mag maximaal 15 jaar blijven staan;
- Het initiatief voldoet aan de eis van een evenwichtige toedeling van functies;
- De ruimtelijke onderbouwing toont aan dat terugkeer naar de oorspronkelijke bestemming realistisch is.
Groot nadeel voor omwonenden is dat rechters een tijdelijke vergunning erg terughoudend toetsen, onder het mom van ‘het is toch maar tijdelijk’. Terwijl het huisvesten van arbeidsmigranten in de directe omgeving voor een periode van 15 jaar, ingrijpende gevolgen heeft.
Handhaving: beginselplicht tot handhaving
Wanneer huisvesting van arbeidsmigranten in strijd is met het omgevingsplan of zonder vereiste vergunning plaatsvindt, hebben gemeenten de plicht om handhavend op te treden. Veelvoorkomende overtredingen zijn het zonder vergunning gebruiken van een pand voor de huisvesting van arbeidsmigranten, het overschrijden van het toegestane aantal bewoners, of het niet naleven van brandveiligheidsvoorschriften.
De meest gebruikte handhavingsmaatregel is de last onder dwangsom. Hierbij krijgt de overtreder (veelal een eigenaar, verhuurder of uitzendorganisatie) de gelegenheid om binnen een gestelde termijn de overtreding te beëindigen. Gebeurt dat niet, dan verbeurt men een geldbedrag – meestal per dag of per week – zolang de overtreding voortduurt.
Voor de rechtmatigheid van een last onder dwangsom is van belang dat:
- Er sprake is van een duidelijke en concreet omschreven overtreding;
- De begunstigingstermijn (termijn om te herstellen) redelijk is;
- De hoogte van de dwangsom evenredig is aan de zwaarte van het belang en de financiële draagkracht van de overtreder.
In de praktijk blijkt dat handhaving op dit terrein gevoelig kan liggen. De vraag naar huisvesting is groot, maar omwonenden hebben ook rechten. Maar handhaving mag geen dode letter zijn: het gedogen van onrechtmatige situaties ondermijnt het vertrouwen van omwonenden in het lokale bestuur en belemmert eerlijke initiatieven die wél de regels volgen.
Constateer je als omwonende dat er huisvesting van arbeidsmigranten plaatsvindt, zonder de vereiste vergunning, dien dan een verzoek tot handhaving is. Daarop moet de gemeente een beslissing nemen.
Huisvesting van arbeidsmigranten: inzichten en adviezen voor buurtbewoners
Conclusie: de huisvesting van arbeidsmigranten vraagt om een zorgvuldige balans tussen juridische kaders, ruimtelijke kwaliteit en maatschappelijke belangen. Daarbij mogen de zorgen van omwonenden over leefbaarheid, veiligheid en draagvlak niet worden genegeerd. De Omgevingswet biedt ruimte voor maatwerk, maar verlangt ook een transparante belangenafweging en actieve participatie.
De Omgevingswet benadrukt participatie. Zowel initiatiefnemers als gemeenten zijn verplicht om belanghebbenden vroegtijdig te betrekken. Dit is vooral van belang bij gevoelige projecten zoals arbeidsmigrantenhuisvesting.
Huisvesting van arbeidsmigranten: inzichten en adviezen voor buurtbewoners:
- Volg de ontwikkelingen in je eigen gemeente op de voet;
- Vraag informatie op als er plannen zijn voor de huisvesting van arbeidsmigranten (indien nodig via een Woo-verzoek);
- Maak bezwaar als je het niet eens bent met de plannen en laat termijnen daarvoor niet verlopen!
Transparantie vanuit de gemeente vergroot de kans op draagvlak en verkleint de kans op bezwaar- en beroepsprocedures aanzienlijk. In mijn ervaring worden omwonenden vaak overvallen door plannen. Ik adviseer bewoners dan over de stappen die gezet kunnen worden.
Praktisch advies over huisvesting arbeidsmigranten?
Heb je na het lezen van dit blog “Huisvesting van arbeidsmigranten: inzichten en adviezen voor buurtbewoners” nog vragen? Ik help je graag verder.
📞 06-3041 6247
📧 aposset@possetadvocatuur.nl
🌐 www.possetadvocatuur.nl
